Mari

Miasto Mari to obecnie jedno z najsłynniejszych miast starożytnej Mezopotamii, z którego obecnie pozostało niewiele więcej niż ruiny i pozostałości po pradawnej cywilizacji. Gdy odkryto je w 1933 roku, sprawiło ono nie lada zaskoczenie archeologom, okazując się jednym z ważniejszym miast Sumeru. Najsłynniejsze jednak wydarzenie związane z Mari nie opowiada o jego rozkwicie, ale o upadku z rąk Hammurabiego.

Mari zostało odkryte w 1933 roku na wschodnich krańcach Syrii, w pobliżu granicy irackiej. Beduińskie plemię kopało przez wzgórze (obecnie zwane Tell Hariri) szukając miejsca na grób dla jednego z niedawno zmarłych współplemieńców, gdy nagle natrafili na bezgłową figurkę. Gdy wiadomości ta trafiła do wówczas francuskich zarządców prowincji, zarządzono zbadanie tego miejsca na rozkaz archeologów z paryskiego Luwru 14 grudnia 1933. Szybko przyszły odkrycia, a świątynię Isztar odkryto już w następnym miesiącu. Mari zostało zaklasyfikowane przez archeologów jako "najbardziej wysunięty na zachód przyczółek kultury sumeryjskiej". Od początku wykopalisk, odkryto ponad 25,000 glinianych tabliczek w języku akadyjskim, zapisanych pismem klinowym. Większość z tych tabliczek pochodzi z końcowego okresu niepodległości miasta i rzuciło nam duże światło na ówczesne wydarzenia, władców i inne sprawy kultury Sumeru.

Mari było zamieszkane od V tysiąclecia p.n.e., ale dopiero w II i II tysiącleciu p.n.e. miasto grało dużą rolę w lokalnej polityce. Lud Mari był pochodzenia semickiego, który przywędrował do Sumeru zapewne razem z Akadyjczykami. Miasto naprawdę rozkwitło od 2900 r.p.n.e. gdy stało się punktem strategicznym między miastami sumeryjskimi, a miastami północnej Syrii. Sumer potrzebował takich surowców jak drewno i kamień z północnej Syrii, a materiały te w drodze do Sumeru musiały przejść przez Mari. Lista Królów Sumeryjskich mówi o dynastii sześciu królów z Mari pełniących rolę hegemonów obok Adabu i Kisz, około XXV w.p.n.e. Imiona niektórych królów z tego okresu, włączając w to tych z listy, znane są także ze znalezionej gdzie indziej korespondencji, włącznie z Eblą. Mari jest jednym z miast, które miał obalić Eannatum z Lagasz.

Po tym okresie świetności, Mari zostało zniszczone w połowie XXIV w.p.n.e. To zniszczenie przyniosło okres względnego upadku na ważności regionu, a miasto zostało zaledwie małą wioską. Zdania historyków są podzielone odnośnie sprawcy zniszczenie - niektórzy mówią, że dokonał tego Sargon z Akadu (który miał przejść przez Mari podczas swoich podbojów na zachodzie), podczas gdy inni mówią, że byli to Eblaici, odwieczni handlowi konkurenci Mari.

Status miasta wzrósł ponowie pod władaniem dynastii amoryckiej. Drugi złoty wiek wypadł na lata od 1900 r.p.n.e. Pałac króla Zimri-Lima, króla Mari, miał wówczas ponad 300 pomieszczeń. Pałac ten był prawdopodobnie wówczas największym na świecie, za co też zasłynął reputacją wśród wszystkich sąsiadujących królestw i miast. W tym też czasie zbudowano też archiwa państwowe, odkryte tysiące lat później przez francuskich archeologów, a zawierająca kluczowe informacje o historii i kulturze Sumeru.

Rozwój od małej wioski do ważnego centrum handlowego był spowodowany kluczową pozycją Mari na arenie światowej. Miasto kontrolowało szlaki handlowe pomiędzy tak różnymi krajami jak zachodni Iran, Mezopotamia, Karkemisz, a nawet części Anatolii. Miasta, z którymi Mari handlowało to między innymi Ur, Aleppo i Ugarit. Do przewożonych przez miasto towarów należały oliwa, ceramika, porcelana, zboża, drewno i kamień. Dzięki temu właśnie Mari tak zasłynęło w całym regionie żyznego półksiężyca. Sami mieszkańcy Mari należeli do kultury Mezopotamii, czcząc sumeryjskich bogów i popularyzując ich kult wśród innych ludów, z którymi handlowali. Pomimo znacznej odległości od Babilonu, nie różnili się zbyt znacząco od reszty Sumerów, a głównym ich znakiem rozpoznawczym były jedynie bujne fryzury i suknie.

Mari zostało ponownie zniszczone około 1759 r.p.n.e. przez Hammurabiego, szóstego króla Babilonu. Wydarzenie to zostało utrwalone na licznych stelach z archiw państwowych, na których opisano jak Hammurabi odwrócił się - prawdopodobnie bez wyraźnego powodu - przeciwko swemu dawnemu sojusznikowi, Zimrilimowi, i pokonał go w boju. Miasto zostało następnie zrównane z ziemią, a wzniecony przez najeźdźców pożar tylko pomógł utrawlić zapisaną na glinianych tabliczkach historię. Po tym zniszczeniu, miasto rzadko odwiedzali Asyryjczycy i Babilończycy, ale Mari pozostało małą wioską, aż do czasu przyjazdu Greków, kiedy na stałe zniknęło z historii.