Ptolemeusz I Soter

Ostatnią dynastią, która rządziła Egiptem była tzw. dynastia Ptolemeuszy. Dynastia ta pochodziła z greckiego świata i doprowadziła do silnej hellenizacji Egiptu w jego ostatnich latach niezależności, ale także umożliwiła jego ostatni okres świetności. Dynastię zwano dynastią "Ptolemeuszy" z powodu pewnego ciekawego fenomenu - każdy władca z tej dynastii miał na imię "Ptolemeusz". W jaki sposób udało się uchować tą linię, trudno dziś powiedzieć, ale czasem imię "Ptolemeusz" stawało się niemal synonimiczne ze słowem "faraon". Dynastię tą, i tą szaloną tradycję, zapoczątkował jeden człowiek, jeden z diadochów Aleksandra, Ptolemeusz Lagida.

Spośród rodziców Ptolemeusza, znamy z pewnością z imienia tylko jego matkę, Arsinoe. Była ona Macedonką, podczas gdy tożsamość jego ojca jest poddawana w wątpliwość. Często podaje się za ojca niejakiego Lagosa, a kiedy indziej mówi się, że ojcem Ptolemeusza był król Filip, także ojciec Aleksandra, ale mogą być to zaledwie towarzyskie plotki. Ptolemeusz od najmłodszych lat wychowywał się u boku Aleksandra, prawdopodobnie razem z nim pobierając nauki u Arystotelesa. Gdy nadszedł czas na intronację Aleksandra, Ptolemeusz pozostał mu wierny i został jednym z jego naczelnych dowódców i ochroniarzy. Na zlecenie swojego króla Ptolemeusz nawet ożenił się z perską księżniczką Artakamą.

Gdy Aleksander zmarł, zaczęły się w jego ogromnym imperium zamieszki, które ostatecznie doprowadziły do rozpadku państwa. Wówczas Ptolemeusza wyznaczono na satrapę Egiptu, a poprzedniego satrapę, Kleomenesa, wyznaczono mu na doradcę. Mimo ostrzeżeń Kleomenesa, Ptolemeusz od początku nie był posłuszny nowej władzy i bez pozwolenia ruszył na Cyrenajkę. Gdy wkrótce miało dojść do pogrzebu Aleksandra, Ptolemeusz przechwycił jego ciało i przetransportował albo do Memfis, albo do Aleksandrii. Dlaczego to zrobił, pozostaje w wątpliwości, ale pojawiają się wyjaśnienia, że według macedońskiego zwyczaju podobno nowy król musiał pogrzebać starego, a więc w ten sposób Ptolemeusz chciał zdobyć prawo do korony macedońskiej. Następnym krokiem do zwycięstwa Ptolemeusza było jawne opowiedzenie się przeciwko regentowi Perdikkasowi.

Perdikkas był namiestnikiem rządzącym w imieniu małoletniego syna Aleksandra, też Aleksandra. Ponieważ jednak diadochowie, rządzący różnymi częściami imperium, sprzeciwili się mu, zawiązała się swoista koalicja. Ptolemeusz przystąpił do niej, co ściągnęło gniew Perdikkasa. W roku 321 armie Perdikkasa ruszyły na Egipt, gdzie Ptolemeusz postanowił zatrzymać inwazję na Nilu. Obrona była skuteczna i namiestnik stracił ponad 2000 ludzi i musiał się wycofać, co znacznie pogorszyło jego reputację. Wkrótce został zamordowany, a Ptolemeusz ruszył pomóc resztkom jego armii. Dziękując za pomoc, wojska Perdikkasa zaproponowały Ptolemeuszowi, aby go zastąpił jako regent, ale ten odmówił i przyjął Greków na swoim dworze. Od tej pory zaczęły się wojny między diadochami o podział schedy po Aleksandrze.

Wojny diadochów trwały długo i były bardzo wyczerpujące dla wszystkich stron, nie będę jednak tu opisywał ich szczegółowo. Dość wspomnieć, że Ptolemeusz kilkukrotnie próbował przejąć kontrolę nad Syrią i Cyprem, kilkukrotnie je także tracąc, czasem obracając się przeciwko swoim niedawnym sojusznikom. Jednym z ludzi, którzy w tych wojnach byli na stałe jego wrogami był satrapa Antygonos, od którego wojsk Ptolemeusz "wybawił" Rodos, za co też dostał przydomek "Soter", czyli "zbawca". Także w trakcie tych wojen, w roku 305 Ptolemeusz poszedł w ślad innych diadochów i przyjął tytuł króla, a dokładniej faraona Egiptu. Dalsze starcia trwały aż do roku 295, kiedy ostatecznie podbił Cypr i zaledwie pięć lat wcześniej podbił Cyrenajkę. Ostatecznie Syrii nie utrzymał, gdyż wpadła ona w ręce Seleucydów (choć utrzymał Judeę).

Wówczas nastąpił krótki okres pokoju w życiu Ptolemeusza. Przez te kilka lat cieszył się tytułem pierwszego faraona nowego państwa egipskiego, i stał się też mecenasem kultury i nauki. Wśród ludzi, których zasponsorował był też słynny matematyk Euklides, który dzięki Ptolemeuszowi napisał słynną pracę "Elementy". Po jej napisaniu, faraon zapragnął ją przeczytać, ale nie mógł wiele z niej zrozumieć, toteż poprosił Euklidesa o specjalne wyjaśnienia. Na to matematyk odpowiedział słynnymi słowami - w geometrii nie ma drogi specjalnej dla królów.

Ptolemeusz zmarł w roku 283, zaledwie dwa lata po tym jak w 285 na swojego następcę i współ-władcę wyznaczył swojego syna, Ptolemeusza II Filadelfosa, syna nałożnicy Berenike. Jego najstarszy ślubny syn, Ptolemeusz Keraunos, został wygnany razem z matką za wspieranie Antypatera, swojego dziadka. Królestwo, które pozostawił za sobą rozciągało się głównie w granicach klasycznego Egiptu, choć zdobył także Cyrenajkę, Syrię i fragmenty Azji Mniejszej. Największe jednak jego dziedzictwo leżało w dynastii, którą zapoczątkował, dynastii Ptolemeuszy.

Dalej: Ptolemeusz II Filadelfos