Horus

Horus jest obok Ra, Ozyrysa i Izydy najbardziej znanym bogiem Egiptu. Od najdawniejszych czasów, gdy Egipcjanie spoglądali w niebo, mogli zobaczyć wysoko latającego sokoła. Utożsamiali go z bogiem faraonów mającym bronić ładu świata i bezlitośnie niszczyć wrogów Egiptu. Nazwali go Her (Horus to shellenizowana wersja imienia), co po egipsku znaczy "daleki".

Horus był egipskim bogiem nieba i opiekunem monarchii egipskiej. Był bogiem słońca i światła oraz protektorem panujących władców. Horus był także bogiem wojny i polowania. Horus-sokół jest przedstawiany na paletach predynastycznych w scenie polowania na lwy. Jako taki, stał się symbolem majestatu i potęgi oraz wzorem dla faraonów. Faraonowie sami mieli być Horusem w ludzkiej postaci. Z Horusem identyfikowany był inny bóg wojny Nemty. Panujący faraon utożsamiał się z nim i przyjmował jego imię. Horus czczony był pod postacią sokoła lub człowieka z głową sokoła, zwieńczoną tarczą słoneczną oraz jako dziecko z palcem w ustach, często na kolanach Izydy. Inną postacą boga był uskrzydlony dysk słoneczny opleciony dwoma ureuszami, reprezentujący związek Horusa ze słonecznym bogiem Ra. Był synem Ozyrysa i Izydy lub Geba i Nut. Po śmierci Ozyrysa walczył (jako prawowity następca tronu) z Setem (bratem Ozyrysa) o tron faraona w ciągu mitów znanym jako cykl Ozyriacki. Po kilku konkurencjach, Rada Dwunastu Bogów przyznała władzę Horusowi.

Horus był jednym z najstarszych i najważniejszych bogów Egiptu. Był czczony od okresu predynastycznego aż do okresu grecko-rzymskiego. Najczęściej Horus był przedstawiany jako syn Izydy i Ozyrysa. W innej tradycji był jednak przedstawiany jako syn lub mąż Hathor. Horus miał wiele funkcji w egipskim panteonie, ale przede wszystkim był bogiem nieba (podobnym bóstwem była bogini Nut), wojny i bogiem–opiekunem. Umieszczano go na nadprożach, by strzegł wejścia do świątyń, grobów i odstraszał tych, którzy przybywali tam w złych zamiarach. Wraz z nim często przedstawiano Nechbet i Wadżet, które symbolizowały połączony Egipt Górny i Dolny oraz uosabiały Hathor, jak i cały Egipt. Jego synami byli Hapi, Imset, Duamutef oraz Kebehsenuf.


Horus notowany jest w zapisie hieroglificznym jako ḥr.w. Rekonstruuje się wymowę tego zapisu jako *Ḥāru. Nazwa ta oznacza sokoła. Przyjmuje się, że Horus tłumaczony był jako "odległy" lub "wznoszący się ponad". W koptyjskim imię Horus zachowało się jako 'Hōr'. Do greki przeszło jako Ὡρος, 'Hōros'. Oryginalne imię bóstwa przetrwało także w późnoegipskim imieniu Har-Si-Ese (dosłownie 'Horus, syn Izydy'). Horus był nazywany również "Necheny", co także oznaczało "sokół". Stanowiło to okazję do stawiania hipotez o istnieniu innego boga-sokoła, który miał być czczony w Nechen (mieście sokoła). Horus miałby bardzo wcześnie zostać z nim utożsamiony. Jako sokół Horus został przedstawiony już na Palecie Narmera, datowaną często na okres zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu.

Przed zjednoczeniem Górnego i Dolnego Egiptu centrum kultu Horusa znajdowało się w Hierakonpolis. Dalsze ośrodki kultowe bóstwa to Letopolis i Wawat, położone na południe od pierwszej katarakty, częściowo na terenie Nubii. Później pojawia się ośrodek kultowy w Edfu. Tam Horus czczony był razem z małżonką – Hathor i ich synem. W Kom Obo Horus czczony był z kolei jako Haroeris i jako syn Ra, a w Heliopolis jako Harachte – bóg porannego słońca. Poza tym bóg ten był także czczony jako Harpokrates w Achmim, na wyspie File, w Edfu, Aleksandrii, Peluzjum i Fajum. Szybko również stał się czczony jako pan żyznej ziemi całego Egiptu.






Horus był bóstwem królewskim. W okresie wczesnohistorycznym Horus był zapewne bóstwem plemiennym nomadów górnoegipskich. Król od samego początki – od okresu pre- i wczesnodynastycznego był porównywany bądź utożsamiany z Horusem. Horus objawiał się w osobie króla, który był żyjącym Horusem.

Dla wszystkich faraonów Horus pozostawał wzorem władzy królewskiej. Nosili oni tytuł „Żyjący Horus”. Było to tak zwane imię horusowe, prawdopodobnie najstarszy egipski tytuł królewski. Występuje już u takich władców jak Hat Hor czy Skorpion I. Tytuł ten występował z obrazkiem sokoła, tworząc serech tzn. ikonograficzne przedstawienie fasady pałacu z wypisanym imieniem królewskim. Już na Palecie Narmera datowanej na okres dynastii 0, jest przedstawiony sokół, interpretowany dziś jako Horus. Od okresu IV dynastii do tytulatury dynastycznej dochodzi także złote imię horusowe.

Poprzez koronację, król wchodził w funkcję Horusa-władcy. Przyjęcie tej roli dokonywało się nie tylko poprzez przyjęcie imienia horusowego. Źródła pisane i ikonografia poświadczają uroczyste zasiadanie na Tronie Horusa żyjącego.


Horus był utożsamiany z niebem, uważano więc, że zawierał w sobie słońce i księżyc. Słońce miało być jego prawym okiem, a księżyc lewym. Wędrowały one po niebie gdy Horus unosił się i latał. Dlatego też bóg był nazywany Harmerty – 'Horus dwojgu oczu' . Fakt, że księżyc nie był tak jasny jak słońce wyjaśniano poprzez opowieść o walce Horusa (prawowitego następcy tronu po Ozyrysie) z Setem. Prawdopodobnie wywodziła się ona z metafory podboju Górnego Egiptu przez Dolny około 3000 r. przed Chr. Horus zostaje zwycięzcą i jako taki zaczyna być znany jako Harsiesis, Heru-ur lub Har-Wer ( ḥr.w wr– 'Horus Wielki'), co może być także tłumaczone jako Horus Starzec. W wyniku walki Set traci jądro (co wyjaśnia dlaczego pustynia którą włada jest jałowa) a Horus oko, co wyjaśnia dlaczego słońce (drugie oko bóstwa) świeci mocniej. Z tego też powodu podczas nowiu Horus staje się ślepy, do czego odnosi się tytuł Mechenty-er-irty (mḫnty r ỉr.ty – Horus jednooki). Gdy księżyc znów staje się widoczny, Horus widzi i może na powrót być nazwany Chenty-irty ( ḫnty r ỉr.ty 'Horus posiadający oczy'). Horus był także przedstawiany jako dziecko ssące kciuk, siedzące na kwiecie lotosu razem z matką. Takie przedstawienie małego Horusa określane jest Neferhor, ewentualnie Nefer Hor, Neforos lub Noferos ( nfr ḥr.w) czyli "Bóg Horus".

Oko Horusa w staroegipskiej symbolice oznaczało boską opiekę i boską władzę królewską (w tym przypadku jako oko Horusa lub Re). Jako symbol przedstawiane było na podobiznach Izydy i powiązanych z nią bóstw. W języku egipskim symbol oka Horusa określano Udżat. Było to także oko jednego z wczesnych egipskich bóstw, bogini Wadżet, która później była utożsamiana z Bastet i Mut, jak i z Hathor. Wadżet była bóstwem solarnym więc symbol ten stał się i jej okiem - okiem wszystkowidzącym. We wczesnej sztuce egipskiej także Hathor była przedstawiana z tym symbolem oka. Także amulety grobowe często wytwarzano w formie oka Horusa. Motyw oka Horusa jest na przykład centralnym elementem ozdób znalezionych przy mumii Szeszonka II. Udżat miało chronić faraona w życiu pozagrobowym i odpędzać wszelkie zło. Egipscy, czy w ogóle bliskowschodni żeglarze mieli malować je na burtach lub dziobie okrętu w celu zapewnienia sobie boskiej ochrony podczas podróży.